İdeoloji/Ideology

İdeoloji

“Raymond Williams, İdeoloji kavramının ilk olarak 18. yüzyıl sonlarında Fransızca'da kullanıldığına dikkat çekmiştir. İdeolojinin, ‘Düşünceler bilimi, toplumsal bilinç, devrimci düşünce, gerçekliğin tanımlanması, doğru düşünme, yanlış bilinç, maddi üretimin sonucu olan düşünce, sınıf bilinci ve her çeşit inanç sistemi.’ anlamlarında kullanıldığını belirtmektedir. Tanımlar doğrultusunda, ideoloji kavramı farklı anlamlarda kullanılmakta ve iki zıt anlamı içinde barındırmaktadır. Williams'a göre, ideoloji kavram olarak ortaya çıktığından bu yana olumlu ve olumsuz anlamlarda kullanılmıştır.

Marx’ta farklı ideoloji yaklaşımları görülmektedir. İdeolojinin ‘yanlış bilinç’ olduğunu düşüncesinin yanı sıra, bir diğeri, ‘Kapitalist toplumların özneleri, kendilerini gerçek durumlarıyla algılayamazlar, dolayısıyla kendi görüşleri de olamaz.’ sözüyle ilişkilendirilen ‘fetişizm’ kavramını merkezde konumlandıran düşüncesidir. Son olarak, insanların kendi tarihlerini bilinçli olarak yapmalarına aracı olan ortamdır.

Lukacs da ideolojiyi ‘yanlış bilinç’ olarak görmüş ve ideolojinin, insanların gözünün önünde asılı duran ve dünyayı gerçekte olduğu gibi göstermeden insanları aldatan bir örtü olduğunu ifade etmiştir.

İdeolojiyi ‘yanlış bilinç’ olarak anan Marx ve diğer düşünürlerde görülen temel nokta; ideoloji ve bilinç sorununu açıklarken, ekonomik temel ve üst yapı eğretilmesi içinde çalışmış olmalıdır. Aynı eğretilmeyi temel almakla birlikte, bunu aşmaya çalışan Althusser ise, ideoloji kavramının ‘doğru’ ya da ‘yanlış’ bilinç olarak tartışılmasının anlamsız olduğunu söylemektedir. ‘İdeoloji, bireylerin gerçek varoluş koşullarıyla aralarındaki hayali ilişkilerin bir tasarımıdır.’ Ancak ideoloji oluşturur gibi görünen ‘tasarım’ ya da ‘fikirler’ maddi gerçekliğin ters yüzü bir yansıması değil, maddi olarak üremiş düşüncelerdir.

‘Althusser'de üstyapı, baskıcı devlet aygıtları (Devlet, Hükümet, Ordu, Polis, vb.) ve baskın olarak ideolojiyle işgören ‘ideolojik devlet aygıtları’ (Din, Aile, Eğitim, Kitle İletişim Araçları vb.) olmak üzere iki bölümden oluşmuştur. Baskıcı devlet aygıtları, kapitalist sömürü ilişkilerinin yeniden üretimine katkıda bulunan ideolojik devlet aygıtlarının eylemi için gerekli ortamı sağlar. Her verili toplumsal formasyonda, ideolojik devlet aygıtı önemli bir rol oynar ve insanlar kendilerini önceden belirlenmiş ilişkiler içinde bulurlar. Belirleyici değil, belirlenendirler. Böylece ideoloji, insanlara özneler olarak hitap eden, bir başka deyişle seslenen söylem iş görür.’”¹

Guy Debord’un ‘ideoloji’ için ele aldığı yazıda şu ifadeler yer almaktadır:

“Feuerbach Üzerine Tezler’de özetlenmiş olan, felsefenin, idealizm ve materyalizm arasındaki karşıtlığı aşan praksiste* gerçekleşmesi tasarısının tersine gösteri, kendi evreninin sahte somutluğu dahilinde materyalizmin ve idealizmin ideolojik özelliklerini hem korur hem de dayatır. Dünyayı bir etkinlik olarak değil, bir temsil olarak gören ve sonuçta maddeyi idealleştiren eski materyalizmin seyirlik yanı, somut şeylerin otomatik olarak toplumsal yaşamın efendileri haline geldiği gösteride gerçekleşir. Buna karşılık, idealizmin düşlenen etkinliği de gösterge ve işaretlerin teknik aracılığıyla gösteride gerçekleşir; bu gösterge ve işaretler sonuçta soyut bir ideali gerçekleştirirler.”²

Buradan hareketle, günümüzde sermaye gücünün kendi devamlılığını sağlamak adına toplumu idealize etmek için, sanatı da kendi ideojisini tesis etmek amacıyla bir araç olduğu düşünülebilir.

1Tülay Toprak, “Sanat ve İdeoloji”, Anadolu Sanat Dergisi, Sayı:3, https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/1053/106568.pdf? sequence=1&isAllowed=y, (23.11.2016).

2Guy Debord, Gösteri Toplumu, çev. Ayşen Ekmekçi, Okşan Taşkent, 3.baskı, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2010, s.163.

Ideology

“Raymond Williams remarked that ideology concept was used in French at 18th century’s last quarter. It indicates that ideology was used in meanings like ‘Considerations science, social consciousness, revolutionary approach, identification of reality, right considerations, wrong consciousness, idea which is conclusion of material production, class consciousness and every type of belief system.’ In the direction of identifications, ideology concept is being used in different meanings and it reserves two opposite meanings. According to Williams, ideology has been used in positive and negative meanings since it has surfaced as a concept.

Marx had different ideology approaches. Right along with the fact that ideology is ‘wrong consciousness’, another one is the idea which is fetichism-centered statement and associated with ‘Capitalist societies’ subjects can’t perceive themselves with their real circumstances, therefore it can’t be their view.’ Terminally, it is an environment which mediates human to make their own history deliberatively.

Also, Lukacs saw ideology as ‘wrong consciousness’ and he indicated that ideology is a cloak which hangs in front of people and decieves humans without showing the real world.

The main point that can be seen in people like Marx and ‘wrong consciousness’ supporters is; while they were explaining the problem of ideology and consciousness, they had worked in economic basis and superstructure curvature. Althusser who tried to surpass it with taking same curvature as basis says that it is meaningless to discuss ideology concept as ‘right’ or ‘wrong’. ‘Ideology is a design that is imaginary relation between individual and their real existential circumstances. Hardly, design or ideas which look like they create an ideology are not reflections of material reality, they are thoughts which breeded materially.

Superstructure in Althusser consists of two chapters; oppressive government apparatuses (Government, Administration, Army, Police, etc.) and ideological government apparatuses which works oppressively with ideology (Religion, Family, Education, Mass Media etc.). Oppressive government apparatuses provides required environment for ideological government apparatuses’ action which contributes in capitalist exploitation relations’ reproduction. In every informed social formation, ideological government apparatuses plays an important role and people can find themselves in relations which was determined before. They are not decisive, they are the determined. Thus, ideology works as a discourse which addresses (in other words; calls) people as subjects.¹

These statements take part in Guy Debord’s article for which he handled ideology:

“In opposition to the project summarized in the Theses on Feuerbach (the realization of philosophy in praxis which supersedes the opposition between idealism and materialism), the spectacle simultaneously preserves, and imposes within the pseudo-concrete of its universe, the ideological characteristics of materialism and idealism. The contemplative side of the old materialism which conceives the world as representation and not as activity–and which ultimately idealizes matter–is fulfilled in the spectacle, where concrete things are automatically the masters of social life. Reciprocally, the dreamed activity of idealism is equally fulfilled in the spectacle, through the technical mediation of signs and signals-which ultimately materialize an abstract ideal.”²

According to this, to idealize soceity for providing capital power’s own continuity, art can be considered as a vehicle which has purpose of establishing its own ideology.

1Tulay Toprak, “Sanat ve İdeoloji”, Anadolu Art Review, (3), https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/1053/106568.pdf? sequence=1&isAllowed=y, (23.11.2016).

2Guy Debord, Society of the Spectacle, trans. Aysen Ekmekci, Oksan Taskent, 3rd press, Ayrinti Publishing, Istanbul, 2010, pp. 163